GIẢI TRÍ

Friday, March 24, 2017

MÀU XANH TRONG THƠ SIÊU THỰC HẢI PHƯƠNG



Tranh bìa của Họa sỉ Đinh Cường

Ngoài bãi đậu xe thênh thang gió lng ca mt bui chiu cu lt min Trung được t chc khu Lion, San Jose, tôi gp hi Phương đứng co ro mt mình trong đám đông hướng mt nhìn lên sân khu phía trước. Chào hi đôi câu, ông bo tôi đứng yên ti ch để ông chạy ra xe ly tp thơ. Li mt tp thơ na cho thế gii toàn người làm thơ San Jose. Tôi ái ngi. Thương cho tp thơ thì ít mà lo ông phi chy đi chy li gia tri giông gió vì tp thơ thì nhiu. Ông bo đảm xe đậu gn đây thôi và biến biến mt vào đám đông, đi ngược v phía ch.

Tập thơ Cám Ơn Tháng Riêng Biêng Biếc Ngc Em Cười (CƠTGBBNEC, Queen, 2006 ca Hi Phương đã đến vi tôi như thế, trong túi áo mùa đông.
Từ lâu lm ri tôi mi đọc được mt tp thơ như CƠTGBBNEC ca Hi Phương. Nhng người làm thơ khác San Jose (và mt phn khác hi ngoi, nhng người có dp ghé qua thành ph này ra mt sách ca h), nhng thi tp khác (cá nhân hay tp th) vn to cho tôi cm giác bt n. Chúng ta vn t hào mt cách chung chung v chuyn đã mang c sinh hoạt văn hóa (văn hc ngh thut) ca min Nam ra hi ngoi và t đó đã tiếp tc phát trin sinh hot này theo chiu hướng t do hơn, phù hp vi điu kin dân ch đất nước này. Tin tưởng như thế và tiếp tc bt mt mình, chúng ta đã đi mt đon đường khá dài, hơn 30 năm.

Nhà văn Ba Lan Witold Gombrowicz cho rng văn chương không phi là mt xí nghip, cũng không phi là mt sn phm xí nghip. Ông đúng. Không phi mi th được in ra đều là tuyt phm. Thế gii ch có mt s ít nhà văn, nhà thơ ni tiếng. (Tôi cũng không biết Gombrowicz là ai trong trường hp này nếu tên không được mt nhà thơ Ba Lan ni tiếng khác, ông Czelaw Milosz nhc đến). Dường như, liu thuc ng Gombrowicz đã giúp mt s người sáng tác nhm mt tiếp tc đi ti.
Kế tha là chuyện d nói hơn d làm trong văn chương nhm và bt mt. Thế gii thơ San Jose đã không tiếp ni trào lưu sáng tác thơ đa dng min Nam trước năm 1975. Đọc thơ đây, người ta s kinh hoàng cht nhn ra thế gii thơ t 1975 cho đến trước đó, năm 1954, đã b xóa trng mt cách oan ung. Người ta (tôi) có th tin theo nhà thơ lưu vong Milosz trong nhn xét:

 Nhng người làm thơ lưu vong thù ghét hin ti và tương lai; h hướng mt v quá kh.”

Quá khứ ca người làm thơ San Jose là trước 1954, hay đúng n là ca quá kh thi tin chiến. Người ta tiếp tc tr v vi chuyn thơ vn hay thơ không vn và to cm tưởng nhng gì có vn tc phi là thơ. San Jose t lâu nay đã tr thành mt xí nghip thơ, sn xut ra nhng vn điu nghiêm chnh đóng thành tp.

Hải Phương trong CƠTGBBNEC đã phá cái tp quán thơ xí nghip đó.
Ông làm thơ lâu lm ri. (Nhiu người khác đây cũngmóc gan rut ra tuyên b tương t như mt nhãn hiu cu chng cho nhng gì phát xut t 1954 cho đấn 1975 mi là chính hiu). Ông in tp thơ đầu tiên Tui Tình yêu (1962), ri mt tp thơ khác, Con Đường Tình Nhân (1964), và mt tp truyn Gic Ng Ca Bin (1964). Ông không còn tp truyn nhưng còn gi được hai tp thơ. Trên nhng trang giy đã úa vàng đó, tôi đã bt gp được mt hi Phương gần na thế k trước. Ông là mt nhà mô phm, có bng cp c nhân văn chương Vit Hán, c nhân triết, viết tiu lun v Martin Heidegger. Ông đi dy hc khp nơi min Nam, đi lính, tr v ngi B Giáo Dc VNCH, đi tù ri đi M cui năm 1990. Đọc Tui Tình Yêu, Con Đường Tình Nhân, người đọc (tôi) bng tìm thy li tui tr mình qua ngôn ng thơ ca mt thi (vàng son) quá kh. Vâng, đã có mt thi người làm thơ tr đi, tr li vi nhng cha hu hn như: Đông phương huyn nhim, tui tôi, căn phn, vong thân, ngựa, git bun, tn lưu, thế k, ăn năn, cô độc, tui tr.

Nói như nhà thơ Octavio Paz: Con người là hu th t to ra chính mình trong vic to ra ngôn ng. Bng phương tin ch, con người là n d ca chính hn.” Đã có mt thi nhng ch nói trên là ẩn d ca thơ min Nam.
nhng trang cui ca tp Con Đường Tình Nhân, trong bài thơ xuôi Khi Tình Yêu Tr Gic, người đọc được mt Hi Phương lãng mn:
“Sao em không khóc sao em không khóc cho tình yêu ln lên trên tâm hn anh cô độc chiếc hôn mm như thu mi yêu nhau sao em không khóc đòi hn hò như thu mi quen tên.”(tr.69)

Giòng chảy đó ngng li t năm 1964 ? Và bây gi, năm 2006, ti sao.
TGBBNEC, ti sao cái khong cách ghê hn đó ? Ông bt đầu li t bao gi? Nhng bài thơ không ngày tháng trong CƠTGBBNEC không cho chúng ta biết gì nhiu hơn ngoi tr mt s nơi, tác gi nhc đến chuyn bước vào năm 2000 (bài Thơ Ta Năm Hai Ngàn Năm, bài Mùa Xuân Năm Hai Ngàn Gp L Trang Thế K).
Đọc Hi Phương là đụng đầu vi triết hc. Triết hc trong thơ, ti sao không? Đọc Czeslaw Miloz, người thy càng v sau, thơ ông càng nhum màu sc Triết. Hi Phương khác hơn, ông xác định điu này ngay t đầu. Bài Ca Tng trong tp thơ đầu
tiên Tuổi Tình yêu, ông đã viết: “Tôi cúi đầu nghe ngôn ng hin hình và TRIẾT HC vi TÌNH YÊU huyn nhim.” (tr. 11)

Với Milosz là triết hc ca Simone Weil. Vi Hi Phương là: “t Platon dến Aristote t Kant đến Husserl t Gabriel Marcel đến Marleau Ponty t Karl Jasper đến Nietzsche t Holderlin đến Jean Paul Sartre t William Faulkner đến Apollinaire t Socrate đến Khng T t Kim Mao Sư Vương T Tn đến Mùa Thu Lá Bay t Thích Ca đến Christ t hin tượng đến siêu hình t Marxism đến hin sinh trung chy t ta đến em vong thân.” (CƠTGBBNEC, tr. 20)
Đọc Hi Phương là đọc thơ siêu thc. Phong trào siêu thc chính thc chết Paris t năm 1969, ba năm sau cái chết ca Andre Breton. Nhưng siêu thc không chết trên thế gii và min Nam Vit Nam trước kia. (Tương t thơ Đường không chết theo nhà Đường, không chết theo Bà Huyện Thanh Quan). Andre Breton, Paul Eluard là hai nhà thơ siêu thc được thế gii biết đến, được Vit Nam mến m. CƠTGBBNEC là bng chng thơ siêu thc vn sng còn qua thơ Hi Phương, bây gi. Người có th vn còn lo ngi đến chuyn thơ siêu thc khó hiểu, không thể gii thích mc dù người ta có th đồng ý vi cách gii thích ca Breton, “Thơ? Thơ không nơi người ta tin là nó hin hu} . Thơ hin hu ngoài ch nghĩa, ngoài văn phong .” (Poesie? Elle n'est pas  où on la croit. Elle existe en dehors des mots, du style, etc...)”

Octavio Paz không tin vào thơ siêu thc nhưng ông tin rng người làm thơ phi vượt lên trên ngôn ng. Thói thường vn nghĩ rng: “Mi th đều có ý nghĩa bi vì đó là mt phn ca ngôn ng”. Ông gi ý khác hơn: “Không có điu gì có ý nghĩa bi vì mi th đều là ngôn ng”. Ch (ký hiu) và nghĩa (găùn cho ký hiu, gn vào ký hiu) là câu chuyn dài. CƠTGBBNEC ca Hi Phương là n lc như Paz đã viết v thơ như : “ mt điu gì đó chưa được nghe qua bao gi, chưa được din t trước đây, một điu gì đó va là ngôn ng va là chi t ngôn ngđi xa hơn ngôn ng:. (poetry, something never before heard, never before expressed, something that is language and at the same time something that denies language and goes beyond it). Trong mt chng mc nào đó, Hi Phương đang làm sng li ngôn ng thơ Vit Nam qua CƠTGBBNEC.

Trên lộ trình đó, Hi Phương mt mình, mt cõi. Hành trình ca CƠTGBBNEC mang Hi Phương tr li quê nhà (Nha Trang) bng trí nh. Ông gi tên Le Beau Rivage nhiu ln tha thiết (Le Beau Rivage ơi/ con sóng v hóa thân ta/ Le Beau Rivage ơi/ cát bin ln trong thơ nhng bui sáng mai v lòng ta vào lp hc) khiến người ta phi đặt du hi. Câu hi ch được tr li trang 115 bng chú thích là tên bãi bin Nha Trang trên bn đồ Đông Dương thi Pháp thuc. Ông m ra nhng chân tri xa l như :sinh nht 115 năm cô đơn ca Martin Heidegger, như trái tim ta ni bun chưa kp cũ, như ta giu ta trong ngc em cơn mưa nhit đới, như đêm đọc ng vng ca thượng đế vng mt. Còn ai nhớ Le Beau Rivage, Martin Heidegger, Gabriel Marcel trong ký c xa xôi đó bây gi và sau này?. Người đọc (tôi) có th s còn nh mãi mt Hi Phương mang màu xanh vào tháng giêng, vào c biếc, vào trăng, vào bin, vào bóng mát và trên lá trùng điệp như ni ám nh ngp tràn trên 200 trang thơ c CƠTGBBNEC.

Ông không quên màu xanh đó t Con Đường Tình Nhân, tp thơ th hai xut bn Sàigòn năm 1964. Ông cũng không quên màu xanh đó bây gi. Màu xanh ca quá kh trên quê nhà vn chưa phai.
Tuần qua, Hi Phương gi đin thoi. Gp nhau Coffee Lovers, ln này ông mang đến mt tp thơ khác, Mt Thiên Thu Vi Rng Tà Áo bay va in xong (Queen, 2007). Ln này, tp thơ toàn lc bát vi nhng bài nhc ph thơ ông ca Lê Thương, Châu K, Lâm Tuyn, Đức Qunh. Ông cười rng r.


LÂM VĂN SANG

(V.Times số 31, ngày 29 tháng 12 năm 2006)  

Tranh bìa : Trương Vũ

No comments:

Post a Comment